De documentaire ‘Indisch Zwijgen’ van jonge filmmakers Sven Peetoom en Juliette Dominicus is een groot succes. Sinds de première vorig jaar trekt de film nog steeds volle zalen door het hele land, met drukbezochte nagesprekken waar mensen erkenning en herkenning vinden. In de film volgen we drie derde generatie Indische kunstenaars tijdens hun zoektocht naar hun familiegeschiedenis. Nu de documentaire ook thuis te zien is op NPO Start, staan we samen met het regisseursduo stil bij deze mijlpaal en blikken we terug op het maakproces en de bijzondere nagesprekken die hierop volgden.
Hoe kwam de film ‘Indisch Zwijgen’ tot stand?
Juliette: Het begon vier jaar geleden, we kenden elkaar toen nog niet. Op mijn werk pitchte ik het idee over een film met het postkoloniale zwijgen binnen de Indische gemeenschap als thema. De producent gaf aan dat er een andere jonge filmmaker is met hetzelfde idee: Sven. Tijdens onze ontmoeting klikte het enorm en besloten we de film samen te maken.
Sven: We zijn als eerst veel gaan praten met Indische mensen, vooral om na te gaan of ons beeld over het Indisch zwijgen wel klopt. Al snel ontstond het idee om Indische kunstenaars bij onze film te betrekken, waarop we spraken met beeldend kunstenaar Mei Oele. Ze liet ons zien hoe zij actief omgaat met de moeilijke geschiedenis en hoe ze dit omzet naar kunst. Met spoken word-artiest Amara van der Elst ging dit eigenlijk net zo. Zij communiceerden hun emoties zo goed naar ons, terwijl veel mensen rondlopen met deze bagage en hier geen woorden aan kunnen geven.
Welke momenten tijdens het maakproces springen er volgens jullie uit?
Sven: Het moment dat Oom Wil het lied begint te zingen wat hij in het kamp zong. Dit is voor mij echt een samenvatting van het Indisch Zwijgen. Hij zingt dat met zo een kwetsbare stem. Dat wrange gevoel is precies waar de documentaire op inspeelt.
Juliette: Als filmmaker sluit ik mij bij Sven aan. Vooral toen hij zei: “Waar jullie mee bezig zijn is niet oprakelen, maar zichtbaar maken”, stond ik even stil bij hoe bijzonder dit project is waar wij mee bezig zijn. Op persoonlijk vlak is de scène waar ik deelneem aan mijn familieopstelling en het hierop volgende gesprek met mijn vader heel waardevol. Dit gesprek duurde ruim een uur en sindsdien begrijp ik zijn positie als tweede generatie Indische Nederlander beter. Voor hem is het geen bewuste keuze dat hij zwijgt, maar is dit ontstaan vanuit zijn ouders die ook altijd hebben gezwegen.
Wat is iets bijzonders dat jullie tijdens een screening of Q&A hebben meegemaakt?
Beide: Dit was een vertoning in Arnhem. Dat was zo bijzonder omdat er mensen met veel verschillende perspectieven in de zaal zaten die zich allemaal kwetsbaar op durfden te stellen. Er zat een oudere Indische man van de eerste generatie, die zijn pijn op een heel open manier begon te delen. Volgens hem komt ‘Indisch Zwijgen’ eigenlijk dertig jaar te laat. Dat is wrang, maar ook het mooiste compliment wat we kunnen krijgen. Daar tegenover zat ook een Nederlandse vrouw die zich bijna een imposter voelde. Zij wist niet of ze zich welkom mocht voelen in de zaal, maar gaf aan dat ze zich ook aangesproken voelde tijdens het kijken van de documentaire. Zij beschouwde de film en het nagesprek als een stukje educatie over de geschiedenis van Nederlands-Indië. De verschillen tussen de generaties werden zichtbaar, maar overstegen ook elkaar.
De generaties Indische Nederlanders gaan verschillend om met het postkoloniale zwijgen. Hoe hebben jullie dit gemerkt in de reacties op jullie documentaire?
Juliette: Ik denk dat we zeker een trend hebben gezien binnen de eerste generatie. Zij zwegen veelal door het gebrek aan ruimte voor hun verhalen, vanwege het enorme trauma waarmee zij rond moesten lopen. Zij zwegen dus uit liefde om te voorkomen dat hun pijn werd doorgegeven aan hun kinderen. Bij de tweede generatie merkten we juist veel herkenning. Deze groep zweeg uit de onwetendheid die is ontstaan, omdat de eerste generatie hun trauma wegstopte. En de derde generatie is juist enorm aan het zoeken naar wat de Indische identiteit voor hen inhoudt.
Sven: We hebben bijvoorbeeld een aantal reacties gehad van derde generatie Indo’s die dit ontdekken via het maken van kunst. De film activeert mensen en dat is het mooiste wat er is. Zo creëren we een vloedgolf van mensen die meer te weten komen over hun Indische familiegeschiedenis.
Zijn er ook mooie reacties binnengekomen nu de film een tijdje op NPO Start staat?
Sven: Vooral via onze sociale media en in onze mailbox krijgen we reacties van mensen binnen die zich in de film herkennen en zich veilig genoeg voelen hun verhaal met ons te delen.
Juliette: Deze blijven binnendruppelen. Ik maak al langer films maar ik heb dit nog nooit meegemaakt.
Kunnen we in de toekomst vaker een samenwerking tussen jullie verwachten?
Beide: We zijn op dit moment bezig met een nieuwe film waarin we drie Indische grootouders volgen die terugkeren naar de kades waar ze voor het eerst voet aan wal in Nederland zetten. Op die kades vertellen ze hun kleinkinderen de verhalen over het vertrek, de overtocht en de aankomst. De film gaat dus over erfgoed doorgeven. Wat wil je je kleinkind nog doorgeven? Waar ben je dankbaar voor dat je nog van je grootouders hebt meegekregen? En hoe gaan wij hier als derde generatie mee om? We verwachten dit jaar nog financiering rond te krijgen, zodat we in het najaar kunnen starten met filmen en de film in 2024 in première gaat.
? Ronald van den Hoven
